Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος – Αφιέρωμα στη λίμνη Κάρλα

Ως γνωστόν οι βασικές τεχνικές εργασίες στην Κάρλα έχουν ουσιαστικά περατωθεί και αναμένεται σύντομα η παράδοση του έργου σε λειτουργία.  Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την μεγάλη περιβαλλοντική του αξία μας οδήγησε να επιλέξουμε ως θέμα – αφιέρωμα στην ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 2018 αυτό το εμβληματικό για τη Θεσσαλία και υποδειγματικό για τον Ευρωπαϊκό Νότο έργο, ελπίζοντας ότι το περιεχόμενό του θα βοηθήσει τους συμπολίτες μας και κυρίως τις νεότερες γενιές να ενημερωθούν για την ιστορία αλλά και τις προοπτικές της νέας λίμνης Κάρλας.

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

  Αρκετά από τα τεχνικά έργα που έχουν κατασκευαστεί ή που ακόμη βρίσκονται σε εξέλιξη στη Θεσσαλία τα τελευταία χρόνια, έχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, συμβολή στην προστασία και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος.  Αναμφισβήτητα όμως το πιο σημαντικό από άποψη μεγέθους αλλά και λόγω της τεράστιας θετικής επίπτωσης στο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής είναι το έργο της δημιουργίας του νέου ταμιευτήρα – τεχνητής λίμνης ΚΑΡΛΑΣ και του ΒΙΟΤΟΠΟΥ που ήδη αναπτύσσεται εκεί.

  Στην συγκεκριμένη συγκυρία η Κάρλα «κλείνει» την τρίτη σημαντική περίοδο της ιστορίας της μέσα στον χρόνο.  Η πρώτη περίοδος αφορά στην λειτουργία της ως έναν υγρότοπο-οικοσύστημα που προέκυψε από τα γεωλογικά φαινόμενα  που οδήγησαν στην δημιουργία της Θεσσαλίας όπως την γνωρίζουμε σήμερα, σε συνδυασμό με την συγκέντρωση υδάτων από τις γύρω περιοχές και από τις πλημμύρες του Πηνειού. Η δεύτερη περίοδος αφορά στην εκτέλεση των αντιπλημμυρικών και εξυγιαντικών έργων στον θεσσαλικό κάμπο τα οποία άρχισαν πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και ολοκληρώθηκαν στα μέσα του περασμένου αιώνα.  Κατά την περίοδο αυτή, με τα νέα αντιπλημμυρικά προστατευτικά αναχώματα στον Πηνειό Ποταμό, οι συνθήκες τροφοδοσίας με νερά της λεκάνης  Κάρλας μεταβλήθηκαν σημαντικά.  Έτσι η πολιτεία επέλεξε να προχωρήσει στην λύση η οποία είχε προδιαγραφεί από τις αρχές του 1900, δηλαδή στην αποξήρανση των ελών και σε πρώτη φάση την εκκένωση (εφεξής ΑΞΕ) της λίμνης Κάρλας. Η τρίτη περίοδος αφορά στην φάση που ήδη διανύουμε και ολοκληρώνεται. Πρόκειται για την χρονική περίοδο ανάμεσα στη δεκαετία 1960 έως σήμερα  κατά την οποία, μετά την ΑΞΕ, αντιμετωπίστηκαν ποικίλες εκκρεμότητες {που δημιούργησε η ΑΞΕ και κυρίως η μη άμεση ολοκλήρωση του σχεδιασμού που είχε προηγηθεί (δες επόμενα), επανεξετάστηκαν και μελετήθηκαν τα αναγκαία τεχνικά έργα,  επιλύθηκαν οι ιδιοκτησιακές διαφορές και έτσι τελικά η Κάρλα εντάχθηκε σε πρόγραμμα χρηματοδότησης  και επιτέλους υλοποιήθηκε.

  Πλέον η υπόθεση της νέας λίμνης Κάρλας εισέρχεται σε μία μεταβατική περίοδο λειτουργίας κατά την οποία έχουν ήδη ολο-κληρωθεί τα βασικά έργα δημιουργίας του νέου ταμιευτήρα, δηλαδή τα αναχώματα που συγκρατούν τα εισερχόμενα νερά, το αντλιοστάσιο στον Πηνειό, το κεντρικό αντλιοστάσιο «Πέτρας» στο δυτικό ανάχωμα, κ.α τα οποία βρίσκονται σε φάση παράδοσης (δες κεφ. Β.4.). Πάντως ο ταμιευτήρας έχει ήδη πληρωθεί με νερά σε μεγάλο βαθμό και το νέο οικοσύστημα επαναλειτουργεί. Στη συνέχεια αναμένεται να προσδιοριστούν τα όποια συμπληρωματικά έργα απαιτηθούν, κυρίως σε σχέση με την τροφοδοσία του ταμιευτήρα, η οποία προς το παρόν γίνεται κυρίως με αντλήσεις από τον Πηνειό και μεταφορά των αμφίβολης ποιότητας υδάτων μέσω ενδιάμεσων τάφρων (δες στα επόμενα).  Η νέα αυτή περίοδος στην ιστορία της Κάρλας στο εξής θα χαρακτηρίζεται επίσης από το ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα της εξασφαλισμένης ανανέωσης των υδάτων της λίμνης (κάτι που δεν συνέβαινε στο παρελθόν) μέσω της παροχέτευσης σημαντικής ποσότητας ετησίως για την άρδευση περίπου 92.000 στρεμμάτων της περιοχής.  Το στοιχείο αυτό αναμένεται να διαμορφώσει και τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του υγροτόπου που δημιουργήθηκε και που θα λειτουργεί σε νέες υγιείς βάσεις.

  Όταν επιλυθεί και το θέμα της ποιότητας των υδάτων που σήμερα τροφοδοτούν την λίμνη, θα οδηγηθούμε σε μια τελική φάση υγιούς και ασφαλούς λειτουργίας του νέου οικοσυστήματος.

  Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό θεωρούμε το γεγονός ότι με την ευκαιρία των τεχνικών έργων, ειδικά κατά την τελευταία δεκαπενταετία, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ανάδειξης σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων στην περιοχή.  Για το θέμα αυτό προς ενημέρωση των αναγνωστών παραθέτουμε όλα τα στοιχεία που μας διέθεσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, που μπορείτε να βρείτε στον σχετικό σύνδεσμο {1}.

  Προς διευκόλυνση των αναγνωστών του αφιερώματος επιλέξαμε την κατάταξη του υλικού μας στα εξής παρακάτω κεφάλαια (τα οποία και μπορείτε να βρείτε στους συνδέσμους που ακολουθούν τον κάθε τίτλο) :

Β. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΛΑ

https://www.ypethe.gr/archive/afieroma-sti-limni-karla-i-istoria-ton-teh…

Γ. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

https://www.ypethe.gr/archive/afieroma-sti-limni-karla-ta-haraktiristika…

Δ. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ

    ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

https://www.ypethe.gr/archive/afieroma-sti-limni-karla-diahronikes-epidi…

Ε. Η ΝΕΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

https://www.ypethe.gr/archive/afieroma-sti-limni-karla-i-nea-periodos-st…

(Σημείωση : Στα επιμέρους κεφάλαια Β, Δ, και Ε υπάρχουν υποκεφάλαια με επιμέρους σχετικές αναφορές).

  Σε ότι αφορά στις  βασικές πηγές, σημαντικά ιστορικά στοιχεία παρέχει η εργασία του 1995 των επιστημόνων Γ.Χ. Ζαλίδη, Ξ.Π. Δημητριάδη και Σ.Λ. Χατζηγιαννάκη για λογαριασμό του Μουσείου Γουλανδρή  Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων (εφεξής ΕΚΒΥ 1995 και) με τίτλο «Ο ιδεότυπος της τέως λίμνης Κάρλας», όπου εξετάζονται όλες οι ιστορικές περίοδοι της Κάρλας καθώς και ο προταθείσες λύσεις κατασκευής του ομώνυμου ταμιευτήρα.

  Αναλυτική επίσης αναφορά με πολλά στοιχεία της ιστορίας, του πολιτισμού αλλά και της ζωής στα παρακάρλια δίνεται στο βιβλίο «Η επιστροφή της Κάρλας» (2001) του Γιάννη Ρούσκα.  Ακόμη  χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την έκδοση του ΤΕΕ Μαγνησίας με τον τίτλο «Λίμνη Κάρλα – Η αρχαία Βοιβηίς – Βόλος 1999», από την μελέτη του Γ.Α. Χατζηλάκου με τίτλο «Τα αντιπλημμυρικά και εξυγιαντικά έργα στη Θεσσαλία», από την κοινή έκδοση ΤΕΕ-ΓΕΩΤΕΕ του ιδίου συγγραφέα με τίτλο «Η τέως λίμνη Κάρλα και η αποκατάστασή της – Λάρισα 1996», καθώς και από εισηγήσεις σε ημερίδες και Συνέδρια, ανακοινώσεις επιστημονικών φορέων, δημοσιεύματα και άρθρα ή/και απόψεις πολλών άλλων που ασχολήθηκαν με το θέμα της Κάρλας.  Τέλος σημαντικές είναι οι απόψεις και τα στοιχεία που συνεισέφεραν με απαντήσεις τους σε σχετικά ερωτήματα οι εκπρόσωποι του Φορέα Διαχείρισης Κάρλας (μπορείτε να βρείτε εδώ {2}) και του Δήμου Ρήγα Φεραίου (μπορείτε να βρείτε εδώ {3}).

{1} Στοιχεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας :

https://www.ypethe.gr/archive/arheia-tis-eforeias-arhaiotiton-magnisias-…

{2} Απαντήσεις Φορέα Διαχείρισης Κάρλας :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_04_03_apanti…

{3}  Απαντήσεις Δήμου Ρήγα Φερραίου :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_05_11_apanti…

ΣΤ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

  Ελπίζουμε με το αφιέρωμα μας αυτό να έχουμε επιτύχει τον στόχο μας για την ανάδειξη ενός βασικού όγκου πληροφοριών γύρω από την ιστορία, την πορεία και τις προοπτικές εξέλιξης των έργων και της ζωής στην περιοχή της Κάρλας.  Πιστεύουμε ότι οι γνώσεις αυτές, για το παρελθόν και όχι μόνο, είναι χρήσιμες έως απαραίτητες, ειδικά για τις νεότερες γενιές, κατά μείζονα λόγο όταν γύρω από το θέμα της Κάρλας εδώ και χρόνια γίνεται συστηματική προσπάθεια συντήρησης μιας συγκεκριμένης εικόνας όπου με περιορισμένα, επιλεγμένα και αποσπασματικά ιστορικά και τεχνικά στοιχεία, επιχειρείται η διαμόρφωση ενός αφηγήματος «καταστροφής», «εγκλημάτων κατά της φύσης» και άλλα παρόμοια.

  Μια προσπάθεια που επενδύει στην έλλειψη πληροφόρησης, στην ιστορική άγνοια και στην (απόλυτα δικαιολογημένη) έλλει-ψη επιστημονικής – τεχνικής κατάρτισης στο μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης.

  Είναι προφανές ότι στα περιορισμένα πλαίσια του αφιερώματος η πληροφόρηση δεν είναι δυνατόν να είναι απεριόριστη.  Είναι επίσης πιθανόν κατά την ανάγνωση να προκύψουν ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί.  Παρόλα αυτά θεωρήσαμε χρέος μας να παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν πληρέστερα τα βασικά στοιχεία αυτού του θέματος.  Παρουσιάσαμε θέσεις από έγκυρους ερευνητές, επιστήμονες και τεχνικούς, από Συνέδρια ή/και ημερίδες με αντικείμενο την Κάρλα, ώστε να μην υπάρξει η παραμικρή αμφισβήτηση ως προς την εγκυρότητά τους.  Αναδείξαμε επίσης απόψεις θεσμικών παραγόντων και συλλογικο-τήτων. Και όλα αυτά γιατί μπροστά μας ανοίγεται πλέον ένας νέος μακρύς δρόμος για την λειτουργία του νέου ταμιευτήρα της Κάρλας, την νέα οικολογική και αναπτυξιακή της πορεία και είναι αναγκαίο την προσπάθεια αυτή να την αγκαλιάσει η νέα γενιά χωρίς προκαταλήψεις, στρεβλώσεις και άσκοπες πικρίες σε ότι αφορά το παρελθόν και τις προσπάθειες των προγόνων τους για να φτάσουμε έως εδώ σήμερα.  Με άλλα λόγια η αυτογνωσία, είναι υποχρέωσή μας.  Παράλληλα όμως  στην αυτογνωσία θα πρέπει να ενσωματώσουμε και τα λάθη και τις παραλείψεις που ήδη αναδείξαμε, χωρίς να παραγνωρίσουμε φυσικά και τα πολλά θετικά όλης αυτής της προσπάθειας (που διήρκεσε πάνω από έναν αιώνα) και να αποδώσουμε στους παλαιότερους αυτό που οφείλουμε.

Τέλος όλοι μαζί θα πρέπει να ΑΠΑΙΤΗΣΟΥΜΕ από τους αρμόδιους, τους εκπροσώπους μας και την πολιτεία συνολικά, μπροστά στην πρόκληση λειτουργίας του έργου, να σταθούν όλοι στο ύψος των ευθυνών τους, να μελετήσουν σε βάθος και να σχεδιάσουν προσεκτικά τα επόμενα βήματα και στόχους και να εξασφαλίσουν τις προϋποθέσεις ώστε η Λειτουργία, η Διοίκηση και η Διαχείριση του έργου να είναι άψογη και υποδειγματική.

Λάρισα Ιούνιος 2018

Τάσος Μπαρμπούτης

Κώστας Γκούμας